SWOT Değerlendirme Yöntemi: Fırsat Reyonu Yaklaşımı

SWOT Analiz Nedir? ve SWOT Değerlendirme: Klasik Yöntemle Adım Adım Rehber yazılarımda SWOT ile ilgili genel bilgileri aktarmaya çalıştım. Bu yazıda da kendi geliştirdiğim ve Fırsat Reyonu adını verdiğim bir yöntemi anlatacağım.

Başlamadan önce kişisel büyümenin ve gelişmenin bir yolculuk olduğunu ve bunun için sihirli bir değnek olmadığını hepimizin kabul etmesi gerekiyor. Benim anlatacağım yöntem, belki şans eseri, belki doğru noktalara dokunduğu için benim ve arkadaşlarım için çalışmış olabilir. Ancak sizin için çalışacağını garanti edemem. Eğer çalışmazsa her türlü geri bildirim, eleştiri ve önerinize açığım. Ama eğer çalışırsa, tek istediğim yöntemi paylaşmanız olacaktır.

Neden Yeni Bir SWOT Değerlendirme Yöntemi Gerekiyor?

Yöneticilik yaparken hem iş arkadaşımı tanımak hem ona farklı bir yöntem göstermek hem de onun kendisiyle ilgili biraz daha detaylı bilgi edinmesini sağlamaya çalıştım. Bu çalışmalarda SWOT analizi de kullandığım araçlardan biriydi.

Uygulama olarak, iş arkadaşıma SWOT analizini anlatıp, cevaplayacağı soruları verip sonraki oturuma hazır olmasını isterdim. Sonraki oturumda, klâsik değerlendirme yöntemini anlatır ve daha iyi anlamasını sağlamak için kendi SWOT analizinden birer başlığı kullanarak aksiyon maddeleri oluştururduk. Böylece hem pratik hem de teorik aktarımı aynı akışta toplamayı hedefliyordum.

Ancak beklentimle gerçek örtüşmedi. Klâsik değerlendirmeyi anlattıktan sonraki haftalarda iş arkadaşlarımın kafalarının karışık olduğunu ve bazılarının çıkmaza girdiğini gördüm.

Bunun üzerine, klâsik yöntemi biraz güncellemek istedim ama başladıktan sonra duramadım ve birazdan anlatacağım yöntemi geliştirdim.

Fırsat Reyonu Yöntemi Nedir?

Bu yönteme Fırsat Reyonu dememin sebebi, SWOT içindeki her başlığı en sonunda bir fırsata bağlayan bir yaklaşım geliştirmiş olmam. Yani bu yöntem, SWOT'u daha eylem odaklı ve daha faydacı bir çerçeveye taşıyor.

Karşıma bir fırsat çıktığında, bunu kullanarak geliştiğimi ya da ataleti yenerek hareket ettiğimi bilirim. Bu sebeple, kendimde çalışan yaklaşımın belki iş arkadaşlarımda da çalışabileceğini düşünerek bir deney olarak başladım ve ilerledim. Yöntemi anlatmam için, kendi bakış açıma göre tanımladığım bazı kavramları veya varsayımları da aktarmam gerekiyor. Ama bunları SWOT başlıkları içerisinde yapacağım.

Fırsatlar: SWOT'u Fırsat Reyonuna Taşımak

Klâsik değerlendirmede yaptığım tanımı da hatırlatarak; kontrolümüz dışında, anlık olarak ortaya çıkan ve değerlendirirsek bize fayda sağlama ihtimali olan şeylere fırsat diyoruz. Fırsat bizim karşımıza çıkan ve aksiyon almamız için orada duran şeylerdir. Klâsik yöntem gibi ben de, fırsatların değerlendirilmesi gerektiğini savunuyorum. Ancak bunun devamında da seçilen fırsatın hayata geçirilmesi gerektiğini savunuyorum. Buradaki kritik nokta fırsatın nasıl seçileceği veya hangi fırsatın seçileceği.

Fırsat Türleri: Kontrolsüz ve Zorlama Fırsatlar

Seçim kısmına geçmeden çok hızlı fırsat türlerinden bahsetmem gerekiyor. Benim düşünceme göre iki tür fırsat vardır.

• Kontrolsüz Fırsatlar: Tamamen çevresel etkileşimle, anlık ve bizim kontrolümüz dışında ortaya çıkan, değerlendirdiğimizde lehimize dönebilen durumlar.
• Zorlama Fırsatlar: Kontrolümüz dışında gelişen, ama "hayatta kalmak" veya devam edebilmek için bizi aksiyon almaya zorlayan ve doğru yönetildiğinde yine fayda üreten durumlar.

Fırsat, doğası gereği bireylerin kontrolünde olmayan çevresel etkileşim ile ortaya çıkar ve anlıktır. Ben bu tanıma uyan fırsatların hepsine Kontrolsüz Fırsat diyorum.

Diğer fırsat türüne ise Zorlama Fırsat diyorum. Bu türü bir örnek ile anlatmak istiyorum. Yemeksepeti 2015 yılında Delivery Hero bünyesine katıldığında, global bir çalışma alanına da dahil olmuş oldu. O zamana kadar sadece Türkçe konuşmam yetiyordu, ama artık global iş arkadaşlarım olunca, zorunlu olarak dil bariyerini aşmam gerekti. Aksi takdirde ne iletişim kurabilecektim ne de işlerimi yapabilecektim.

Bu örnekte görüldüğü üzere kontrolümde olmayan, hayatta kalmak için zorunlu olarak aksiyon almam gereken ve sonucunda faydalı olan bir durum var. İşte bu şeylere zorunlu fırsat diyorum.

Zorunlu fırsatları görmek ve fark etmek düşünüldüğünden daha kolay olabiliyor. Eğer gelişen olay sizin kontrolünüzde değilse ve gelişen olaydan dolayı rahatsızlık duyuyorsanız; tebrikler, bir zorunlu fırsat etrafınızda dolaşıyor olabilir.

Fırsat Seçimi: Değerler ve Hedeflerle Önceliklendirme

Fırsatları iki türe ayırarak aslında kendime göre bir kısa yol elde etmiş oluyorum. Sonrasında bu fırsatları, amaçlanan hedeflere ulaşmak için birer hızlandırıcı gibi ele alıyorum. Amacım bir şeyleri atlamak değil, süreçte hızlanabilecek adımları hızlandırmak.

İlk adımda, hayatta kalmama olanak sağlayacak zorunlu fırsatları seçmek daha mantıklı ve faydalı bir bakış açısı oluyor. Eğer amaç sadece hayatta kalmaksa, bunun için bu fırsatları hayata geçirmek çoğu zaman yeterli.

Hayat sadece zorunlu olaylardan ibaret olsa, çok kolay olacaktı. Ancak ilerlemek ve fark yaratmak bizim doğamızda olduğu için diğer fırsatları da bir noktadan sonra değerlendirmemiz gerekecektir. İşte bu noktada işin içine değerleri ve hedefleri ekliyorum.

Kontrolsüz fırsatları belirliyorum ve bir kağıda listeliyorum. Sonra bunun yanına değerlerimi ve hedeflerimi ekliyorum. Sonrasında her biri için şu soruları soruyorum.

• X fırsatı, Y hedefime ulaşmamı nasıl sağlar?
• X fırsatını hayata geçirmek için Z değerimi nasıl kullanabilirim?
• Z değerim X fırsatını hayata geçirmeme nasıl engel olur?
• Y hedefime ulaşırken Z değerimi nasıl kullanabilirim? (eğer değerler, sonrası hedefler çalışması yaptıysanız bu bilgi zaten elinizde vardır)

Soruların cevaplarını aldıktan sonra hangi fırsatın daha çok değer ve hedef bağlantısı varsa onu listenin en başına alıyorum ve onunla başlıyorum. Değerlendirmeyi, kazancı maksimize etme potansiyeli en yüksek olan fırsat kaleminden başlayarak yapmaya çalışıyorum.

Güçlü Yanlar: Koruma, Sorgulama ve Tehditleri Ortaya Çıkarma

Klâsik yöntemde güçlü yanları korumak için daha çok kullanmamız gerektiğinden bahsetmiştik. Bu yöntemde de koruma önerimi yeniliyorum. Ancak yaptığım uygulamalar sonucunda güçlü yanların bazen bize zarar verebildiğini gördüm. Değerler yazımda bahsettiğim bazı ihtiyaçların değer gibi gözükmesi veya bazı değerlerimizin mahalle baskısı sonucunda bize yapışması gibi durumların da olabileceğini hatırlatmak isterim. Bu sebeple öncelikle güçlü yanlarımızı biraz incelememiz gerektiğini düşünüyorum. Bu kısmın daha iyi bir yöntemle geliştirilebileceğini düşünüyorum; siz de işe yarayan bir yaklaşım varsa yorumlarda duymayı çok isterim.

Ön eleme kısmını geçtikten sonra güçlü yanlarımızı korurken, bazı potansiyel tehditleri ortaya çıkarmak için sorduğum sorularım şöyle.

• X güçlü yanımı kullanmamı engelleyen nedir?
• X güçlü yanımı kullanırken beni yavaşlatan nedir?

Bu sorulardan çıkan engelleri tehdit kısmına, yavaşlatanları da zayıf yanlar kısmına ekleyebilirsiniz. Bu sayede güçlü yanınıza zarar verecek potansiyelleri de önceden tespit etmiş olursunuz.

Güçlü yanlarımızı daha çok kullanarak korumak hem klâsik hem de bu yöntemin önerisi. Fakat bazı durumlarda bu iş bu kadar kolay olmayabiliyor. Süreci;

• X güçlü yanımı hangi değerimi kullanarak daha çok kullanabilirim?
• X güçlü yanımı hangi değerlerimi bahane ederek ön plana çıkarabilirim?

sorularını sorarak içselleştirmeye çalışıyorum. Aslında bir şekilde yine günlük hayatta karar vermemize ve hayır dememizi sağlayan kavramları işin içine katarak, kendinizi ikna etmenizi sağlamaya çalışıyorum.

Zayıf Yanlar: Fırsata Dönüştürme Adımları

Zayıf yanlarımız bizim sahip olmadığımız veya henüz tecrübe etmediğimiz konuları ifade ediyor. Klâsik yöntemin aksine ben biraz daha faydacı bir yaklaşımla fırsat ile ilişkilendirme veya fırsata çevirme önerisiyle geliyorum. Hatta biraz da abartarak, eğer zayıf yanlarınız için aksiyon almazsanız, bunların zamanla tehdide dönüşeceğini söylüyorum.

Zayıf yanlar ile ilgili tanıma baktığımızda eksik bir şeyler olduğunu anlamamız gerekiyor. Tamamlanması gereken bir eksiklik var, ancak hızlı yaşayan dünyada bir eksikliği tamamlamak için maddi veya manevi imkânları bulmamız kolay olmayacaktır. Bunun yerine benim önerdiğim gibi bu eksikliği bir fırsat olarak görüp, bunun üstüne gideceğiniz bir yolculuğa çıkmanız, yolda bazı ek kazanımlar da elde etmenizi sağlayacaktır.

Aksiyon kısmından farkı olarak zayıf yanlarda, tıpkı güçlü yanlar gibi içerisinde bazı yanıltıcı maddeler içerebilir. Yani sahte zayıf yanlarınız olabilir. Bu sahte zayıf yanların birer ihtiyaç olduğunu veya genellikle mahalle baskısı ile size dayatılan başlıklar olduğunu düşünmem için elimde çok sayıda SWOT sonucu var. Bazen "herkes iyi sunum yapabilmeli" ya da "herkes çok sosyal olmalı" gibi cümleler, gerçekten önem verdiğimiz için değil, başkaları öyle söylediği için zayıflık listesine girebiliyor. Bu yüzden zayıf yanlarınızı da değerlendirirken bunu unutmayın.

Zayıf yanın doğruluğunu "X gerçekten bir zayıflık mı?" sorusunu sorarak değil, hayal ederek bulmaya çalışıyorum. Zayıf yanımın bir tersi durum olması lazım. Bu tersi duruma geldiğimde yani zayıf yanım ortadan kalktığında, benim güçlenmiş olmam gerekiyor. Bu güçlendiğim konuyu hayatımda daha çok kullanmam gerekiyor. O zaman hayal etmeye başlıyorum; zayıf yanımın tersi olan konuda uzmanlaşıyorum ve benim için ne kadar bir hızlandırma sağlıyor? Eğer bu noktada kesintisiz bir hayal kurabiliyorsam ve hayalimde şu anda olduğumdan daha başarılı (kendime göre) bir noktaya ulaşıyorsam, o zaman değerlendirmeye uygun bir zayıf yan olduğunu düşünüyorum. Aksi durumda bunun bir ihtiyaç olabileceğini düşünüyorum ve izlemeye alıyorum.

Değerlendirilmeye uygun bir zayıf yanı seçtikten sonra iş, bunu nasıl fırsata çevireceğim veya fırsat ile ilişkilendireceğime geliyor. Bu noktada kurduğum hayal, ileride sahip olmak istediğim bir güçlü yanın hayali. Yani bu zayıf yan sayesinde güçlü yanıma hizmet edecek bir yaklaşım içerisine giriyorum. Yine ilerlerken bu hayali kullanıyorum. Bazı noktalarda zorlanmalar olabiliyor, bunun için de; fırsat değerlendirmesinde kullandığım değerlerimi ve hedeflerimi işin içine eklemek faydalı oluyor.

Zayıf yanları fırsat akışına dahil ettiğimiz için, fırsat akışındaki sıralamaya ufak bir güncelleme yapmanın değerli olacağını düşünüyorum. Eğer bir fırsatı bir veya daha fazla zayıf yana bağladıysanız, burada bir zorunlu fırsat olabilir; bunu da görmezden gelmeyin lütfen. Sonuçta zayıf yanlar için alınmayan aksiyonlar, karşınıza tehdit olarak çıkacaktır.

Özet olarak aşağıdaki adımları izleyerek zayıf yanlarınızın üstesinden gelebilirsiniz.

1. Zayıf yanını, gerçekten seni güçlendirecek bir dönüşüm potansiyeli taşıyıp taşımadığına göre belirle.
2. Bu zayıflığın tersine denk gelen, ileride sahip olmak istediğin güçlü yanı hayal et.
3. Elindeki fırsatlara bakıp bu zayıf yanla ilişkili olanları işaretle; özellikle birden fazla zayıf yana bağlananlara dikkat et.
4. Bu fırsatları, hem hedeflerine hizmet eden hem de zayıf yanlarını eriten adaylar olarak fırsat listesinde yukarıya taşı.

Tehditler: Bilinçlenmek, Bayrak Kaldırmak ve Fırsata Çevirmek

SWOT analizinin son grubu ve benim yöntemimde en çok derinleştiğim nokta tehditler. Tehditler için üç adımlı bir aksiyon önerim var.

• Bilinçlenmek
• Bayrak Kaldırmak
• Fırsata Çevirmek

Yönetici olduğum zaman, ister istemez eski yöneticilerimden gördüğüm ve bana uygulanan yaklaşımları aynen uygulama eğiliminde oldum. Ancak, aldığım ilk eğitimden sonra bunun yerine kendi yaklaşımımı geliştirebileceğimi ve kalıp olarak söylenen şeyler yerine daha yenilikçi adımlar atabileceğimin farkına vardım. Alışılagelmiş, birebir akışlarının yerine daha iş arkadaşlarını düşünen ve onların önündeki engelleri kaldırarak, ilerlemelerini sağlayacak bir yaklaşım tercih ettim. Bu sebeple tıkanılan ve zorlanan yerin tehditler olduğunu düşünerek bu kısma derinlemesine girdim.

Bilinçlenmek

Nasıl fırsatlar bizim kontrolümüzde değilse, tehditler de bizim kontrolümüzde olmayan şeylerdir. Bu yüzden tehditlerin belirlenmesi en zor başlıklardan biridir. Tehditlerin bize zarar vereceğini bilmek kadar nerelerde karşımıza çıkacağını bilmek, bu belirleme işlemini hızlandıracaktır.

Tüm bu tehdit tiplerinde çözüm, bilinçlenmek; yani bu durumun bir tehdit olduğunun farkına varmak ile başlıyor.

Birey veya Grup Kaynaklı Tehditler

Bir birey veya grup tarafından sürekli olarak zorbalık ve manipülasyona uğramak suretiyle gelişmenizi ve büyümenizi engelleyecek davranışlardır. Alay edilmesi veya sabit bir konu özelinde tekrarlı olarak gelişmeniz gerektiğinin söylenmesi, bu tehdidin belirlenmesi için gözlemlenecek noktalar olabilir. Örneğin ekip toplantılarında sürekli aynı becerinizle ilgili alay edilmesi veya aile içinde bir konunda her seferinde başkalarıyla kıyaslanmanız bu kategoriye girebilir.

Çevresel Tehditler

Bulunduğumuz, yaşadığımız ve maruz kaldığımız çevreden kaynaklı olarak ortaya çıkan tehditlerdir. Bunları değiştirmek ya çok kolaydır ya da uyumlanmak gerekmektedir. Bu noktada neyi tercih ettiğinizi seçmeniz yine sizin elinizdedir. Örneğin sürekli gürültülü bir ofiste çalışmak veya yoğun trafik nedeniyle her gün kaybettiğiniz zaman, çevresel tehditlere basit örnekler olabilir.

Kendimize Yaptığımız Tehditler

Bilerek veya bilmeyerek kendimiz için oluşturduğumuz tehditlerdir bunlar. Bize en çok zarar veren ve çözülmesi en zor olanlar da bunlardır. Bu tehditlerin tespit edilmesi için bazen bir uzman desteği alınması dahi düşünülmelidir.

Kendi kendimize yaptığımız tehditlerin başında güçlü yanın maskelemesi kavramını sayabilirim. Bu kavram, güçlü bir yanımızın bizim onu korumak adına çok fazla kullanmamız sonucunda bize zarar vermesini ifade etmektedir. Kendi kendimizi, kendi güçlü olduğumuz bir yanımız ile zehirliyoruz veya yavaşlatıyoruz diyebiliriz. Bu tehdit şekli, kendi kendini besleyen ve günün sonunda atalet ve eylemsizlik gibi bir noktaya ulaşma potansiyeli taşımaktadır. Bu yüzden de çok tehlikelidir.

Bu tehdidin ilerleyen aşamalarında bireyin kurban döngüsü içerisine girmesi ve oradan çıkamaması gibi sonuçlar oluşabilir. Bu noktaya geldiğinde zaman kaybetmeden mutlaka bir mentor ile çalışılması gerektiğini öneriyorum.

Bayrak Kaldırmak

Tehdidi tespit ettik ve farkındalığımızı sağladıktan sonra, bulunduğumuz duruma göre bayrak kaldırmamız yani çevremizi bilgilendirmemiz gerekiyor. Bu, etrafımızda bir acil durum davranışının tetiklenmesini sağlayarak bir sonraki adım için hazırlanmamıza zaman ve imkân tanıyor olacak.

Bu adımı John Kotter'in Buzdağımız Eriyor kitabında anlattığı hikâyeden ve Leading Change kitabında anlattığı değişim adımlarından ilki olan aciliyet durumunun yaratılması maddesinden esinlenerek aldım. Bir değişim olması gerekiyor. Ortada bir tehdit var ve bunun çözülmesi gerekiyor. Bu noktada tüm iletişim kanallarını kullanarak herkesin bu tehditten haberdar olması hem çözümünü hızlandıracak hem de duygu paylaşıldığı için siz de bir rahatlama olmasını sağlayacaktır.

Fırsata Çevirmek

Artık son kısımda bu tehdidin bir fırsata dönüşmesi gerekiyor. Bu fırsatı size bayrak kaldırdığınız kişi veya kişiler verebilir ya da siz buradan bir fırsat üretebilirsiniz. Eğer önünüzde bazı fırsatlar zaten varsa, onları kullanmayı denemek bir çözümdür. Ancak seçeceğiniz fırsatın, bu tehdidin ortadan kalkmasını sağlamanın yanında, size de bir kazanç sağladığından emin olun. Yani yine size hizmet etsin.

Sadece tehdidi ortadan kaldıracak bir fırsat seçiminin, size yeni tehditler getirebileceğini de hatırlatmak istiyorum. Bazen tehdidi çözmek zaman alabilir ve ek çaba gerekebilir. Ama tamamen ortadan kalktığında size açacağı alan paha biçilmez olacaktır. Fırsatın nereden geldiğinin bir önemi olduğunu düşünmüyorum; ancak bunu bir yolculuk olarak (tehdit -> fırsat) düşündüğünüz zaman, elde edeceğiniz başarmış olma hissini çok değerli olacaktır. Yöntemi geliştirirken belki bu adımı özellikle eklememin sebebi de bu kazanım olabilir.

Kapanış: Fırsat Reyonu ile Kişisel SWOT Yolculuğu

İşin içine biraz daha bireyi sokan, daha kazanım odaklı ve tehditleri derinlemesine inceleyen bir SWOT değerlendirme yöntemi geliştirmeye çalışıyorum. Farklı bir bakış açısıyla yaklaştığımı düşünüyorum ama yine de hatırlatmam lazım, bu yöntem benim için işe yaradı ama herkes için aynı sonucu vermeyebilir. Sizin deneyiminiz ne olur merak ediyorum.

Her adımda kişisel değerlerimizi dahil etmeye ve çıkan her maddeye şüphe ile bakarak "acaba" sorusunu sormaya teşvik ettiğim bu yöntemde, güçlü yanlarınızı korumanızı, zayıf yanlarınızdan fırsat çıkartmanızı, tehditlerin farkına vardıktan sonra bayrak kaldırarak onları da fırsata dönüştürmenizi öneriyorum. Sonuçta elimizde bir sürü fırsat var ve bu fırsatları da sıralayarak en çok kazanç sağlayacaklarınızı hayata geçirmenizi tavsiye ediyorum.

Bu yöntemi uygularken değerleri merkeze koymak, zayıf yanları fırsata dönüştürmek ve tehditleri bilinçli şekilde yönetmek bana çok şey kattı. Sizde nasıl sonuç verir bilmiyorum ama denemenizi, kendi versiyonunuzu geliştirmenizi çok isterim.

Eğer yöntem sizde işe yararsa bunu başkalarıyla paylaşmanız benim için büyük mutluluk olur. Katkı sağlamak isterseniz kendi uyguladığınız değerlendirme yöntemini benimle paylaşabilir, bu yazıyı okumasını istediğiniz kişilere iletebilir veya beğeni ve yorumlarınızı bırakabilirsiniz.

Kaynaklar ve Ek Okumalar

• Buzdağımız Eriyor Değişimin adımlarının anlatıldığı bir Penguen hikâyesi.
• Leading Change Değişimin yönetilmesi ile ilgili okunması gereken referans kaynak kitap.
• Don’t Just Play To Your Strengths. Focus On Your Polarities Güçlü yanların aşırı kullanıldığında nasıl zayıflığa dönüşebileceğini tartışan, liderlik ve polarite yönetimi odağında bir makale.
• Personal SWOT Analysis Examples: How To Achieve Your Goals SWOT sonuçlarını aksiyona dönüştürme, önceliklendirme ve kişisel hedeflerle ilişkilendirme üzerine pratik öneriler.